M.Cz. Witam, dziś naszym gościem jest Olena Pryshchepa. Jeszcze miesiąc temu mieszkała ona spokojnie w Kijowie. Miała pracę, miała rodzinę. I nagle, o świcie 24 lutego, rozpoczęła się wojna. I ten początek wojny doprowadził ją do tego, że musiała opuścić swój ukochany Kijów i udać się w nieznaną bardzo trudną podróż. I ona nie wiedziała, dokąd pojedzie i gdzie będzie mieszkać. 
Elena, bardzo się cieszymy, że przyjechałeś do naszego miasta. Wiemy, że droga, którą przeszłaś była bardzo trudna. I chciałbym Cię zapytać o Twoje wrażenia, żebyś mógł porozmawiać o tym, jak to wszystko się zaczęło, i jak Twoja podróż do Polski, do Torunia wyglądała.

O.P. Droga była bardzo długa. Nie wiedziałam że będę w Toruniu. Gdyby miesiąc temu powiedziano mi, że za miesiąc będę w innym kraju, nie uwierzyłabym w to, prawdopodobnie po prostu zakręciłabym palcem po skroni i powiedziałabym, że u tej osoby coś nie w porządku z głową. Bo tak naprawdę były plany, było życie, była praca, rodzina, przyjaciele. Wszystkie moje plany były związane z moimi działaniami. Wiedziałam, co będę robiła jutro, pojutrze i w przyszłym tygodniu. Wydawało mi się, że to wszystko się spełni, uda mi się to zrobić, bo wszystko jest w moich rękach. Mogę sama tworzyć swoje życie. I w pewnym momencie okazało się, że nic nie mam w rękach. W moich rękach tylko torba, plecak na plecami i dziecko.

M.Cz. To właśnie to, o czym mówisz, pokazuje, jak wielka polityka, jak działania ludzi, którzy rządzą krajami, mogą nagle zmienić życie każdego z ośmiu miliardów ludzi żyjących obecnie na Ziemi. I jakie problemy nagle stają się znaczące, a codzienne problemy związane z pracą, z życiem okazują się czymś bardzo łatwym i musisz o nich zapomnieć i spróbować znaleźć dla siebie nowe miejsce, pomimo wszystkich trudności, które napotykasz po drodze.

O.P. Tak, tak kiedyś myślałam, że mam pewne problemy, ale teraz rozumiem, że to, co nazwałam problemami, to nie były problemy. To było życie, to były pewne zadania życiowe. Nazywanie tych rzeczy problemami po tym, przez co przeszliśmy, słowa nie chcą przejść przez gardło. W rzeczywistości problemy pojawiły się po 24 lutego, kiedy obudziłyśmy się o świcie od alarmu powietrznego, od dźwięków alarmu nalotowego. To przerażające. Wydaje się, że jest to niemożliwe, żeby w życiu wydarzyło się coś surrealistycznego. A problemy zaczęły się później, kiedy chciałyśmy wyjechać już były problemy, kiedy wylądowałyśmy w obcym mieście. To była Ukraina, to był Lwów, nasz ukochany Lwów. A potem wylądowałyśmy w obcym kraju.

M. Cz. Wojna, która rozpoczęła się 24 lutego, nie była pierwszą akcją wojskową, która wpłynęła na twoje życie, ponieważ przed 2014 rokiem mieszkałaś w Doniecku, pracowałaś w telewizji, miałaś własne programy. A w 2014 roku działania wojenne bardzo wpłynęły na twoje życie.

O.P. Tak, niestety nie jest to pierwszy raz w moim życiu. Ponieważ w 2014 roku, jak powiedziałeś, mieszkałam w Doniecku, pracowałam dla kanału telewizyjnego i wojna w tym czasie już wywróciła moje życie do góry nogami. Przez rok mieszkałam pod ostrzałem w Doniecku, potem pojechałam do Dniepropietrowska. Przez trzy lata w Dniepropietrowsku mieszkałyśmy z córką. Wynajmowałyśmy również mieszkania.  jeden, drugi, trzeci raz. Również ciągłe przemieszczanie się z miejsca na miejsce, brak stabilności. A trzy lata później, już w 2018 roku, przeprowadziłam się do Kijowa. Ja zawsze go kochałam, to było moje ukochane miasto.

M.Cz. To znaczy spokojne życie, które prowadziłaś w Donbasie.

O.P. Tak. I to się skończyło się w tym momencie.

M.Cz. I nagle, pewnego dnia, rozpoczęły się tam działania wojenne. Opowiedz nam, jako mieszkanka tego miasta, jak to się zaczęło, jak te działania wojenne wkroczyły w twoje życie.

O.P. Nie było tak szybko jak w tym roku ani w jeden dzień. Były to stopniowe zmiany, referendum, kolejne perypetie, starcia na placu Lenina. W Doniecku nadal tak nazywa się ten plac. Potem w pewnym momencie kazano nam nie przychodzić do pracy, czekać, nie przychodzić do pracy. I w efekcie okazało się, że kanał nie jest już nasz. Oznacza to dosłownie, że kanał został zabrany razem z naszymi rzeczami osobistymi i nie mogliśmy już kontynuowaćpracy. Przez roknadal mieszkałem w Doniecku, ponieważ nie było pracy, nie było wsparcia. Było ciężko, był ciągły ostrzał, każdego ranka były straszne wieści. To było bardzo przerażające i trudne. A ja jako osoba kreatywna, w tym czasie po prostu wpadłam w rodzaj odrętwienia. Pamiętam mój stan, w którym nie wiedziałam, co zrobię jutro. Mam dziecko, muszę je nakarmić, muszę jakoś przeżyć. Może obudzimy się jutro rano. Ponieważ wstajesz rano i widzisz wiadomość, że każdego ranka ktoś się nie obudził, czyjeś życie zostało przerwane w nocy. To było przerażające, to było bardzo przerażające. Potem pojawiła się oferta pracy i wyjechaliśmy do Dniepropietrowska. Ale kiedy w tym roku, w 2022 roku, 24 lutego, dowiedzieliśmy się, że wojna się rozpoczęła, zaczęły się te ciągłe alarmy powietrzne, ten koszmar, zdałem sobie sprawę, że znowu popadam otępienie. Ten stan nigdzie przez te osiem lat nie zniknął. On był we mnie. Wydawało mi się, że rozpoczęłam nowe życie, wydawało mi się, że wszystko jest ze mną w porządku, dołączyłam do spokojnego nurtu i mogę żyć dalej. Ale w ciągu zaledwie kilku godzin ten stan powrócił, ten strach, ten koszmar i wewnętrzne odrętwienie, stan beznadziejności, strachu i przerażenia. I prawdopodobnie właśnie to skłoniło mnie do opuszczenia Kijowa, chociaż bardzo chcę tam być.

M.Cz. Tak więc w rzeczywistości akcja militarna wkroczyła w twoje życie po raz drugi. To było w 2014 roku, próbowałaś normalnie żyć we wschodniej Ukrainie. Ale okazało się, że działania wojenne były silniejsze, a zagrożenie życia zmusiło cię do wyjazdu do Kijowa. I wojna nastąpiła, przyszła po śladach w twoje życie. Jak nie patrzeć, dla większości ludzi wschodnia Ukraina jest wspomnieniem Mistrzostw Europy w Piłce Nożnej w Doniecku. Szachtior-Donieck był dobrym zespołem, wygrywali w Europie. Odbył się wspólny Puchar Europy w Piłce Nożnej, w którym uczestniczyły zarówno Polska, jak i Ukraina. I pamiętam wywiad z mieszkańcami Doniecka, kiedy wszyscy byli dumni, że mają europejski stadion piłkarski.

O.P. Tak, byliśmy z tego bardzo dumni, to był chyba najszczęśliwszy czas. 

M.Cz. W Polsce też w kilku miastach były wspaniałe budynki, stadiony i to zmieniło życie wszystkich fanów sportu. I to jest jakaś ironia losu - coś, z czego wszyscy byli dumni, ich wspaniały stadion, fakt, że mistrzostwa w piłce nożnej odbyły się tam po raz pierwszy na Ukrainie. Większość ludzi w każdym kraju jest zainteresowana drużynami piłkarskimi i drużyną narodową. I okazało się, że wojna nie uwzględnia takich osiągnięć jak stadion. A po chwili ten stadion jest w stanie ruiny. Prawie nic nie zostało.

O.P. Nie, on został. Były trafienia, ale stadion pozostał. Dzięki Bogu, że tak jest. Ale nie odbywają się tam żadne gry. Nie ma gier na taką skalę, dla której jest przeznaczony. Byliśmy bardzo szczęśliwi w Doniecku, kiedy przyszło do nas tak wielu ludzi z różnych części świata. Byliśmy bardzo dumni z naszego miasta. Miasto zostało uporządkowane. Było pięknie, drogi, parki. To wszystko było zachwycające. Wszyscy byliśmy dumni z Doniecka w tym momencie, to był bardzo szczęśliwy czas i szkoda, że... 

M.Cz. A teraz Donieck jest w bardzo trudnej sytuacji, teraz trwają walki w Doniecku. I myślę, że większość miasta jest tam teraz zniszczona. 

O.P. Na obrzeżach toczą się walki. Dużo zniszczeń. W ciągu tych ośmiu lat było tak wiele zniszczeń. Trudno mi o tym mówić. 

M.Cz. Rozumiem, u nas nie było takich incydentów, więc trudno sobie wyobrazić, że każdego dnia istnieje zagrożenie dla twojego życia. Ale z tego punktu widzenia możesz powiedzieć, że masz szczęście, ponieważ kiedy zostałaś mieszkanką Kijowa, ponownie zaczęłaś pracować w kanale telewizyjnym.

O.P. Tak, pracowałem w kanale telewizyjnym. 

M.Cz. A to, co naprawdę lubisz robić, pracować z dziećmi, tworzyć własne programy. 

O.P. Tak. W Kijowie nie pracowałem już z dziećmi. Pomagałem kręcić filmy o wydarzeniach w Donbasie. Zgromadziło się wówczas wiele materiałów, wywiadów, filmów, relacji z pierwszej ręki naocznych świadków i osób, które przeżyły straszne wydarzenia. I zrobiliśmy z tego osobne filmy, żeby to było takie muzeum, gdzie każdy może wejść i usłyszeć z pierwszej ręki o wydarzeniach w Donbasie. To było bardzo ważne, to było bardzo potrzebne. Niestety, teraz takich osób jest wielokrotnie więcej, począwszy od 24 lutego. I miałem naprawdę szczęście, w tym sensie, że ja, nie z własnej woli, zostałam porwana przez falę i przywieziona tutaj do Polski. I wielu ludzi zostało w Ukrainie, którzy nadal cierpią. Jest ostrzał. Niektóre miasta są po prostu wymazywane z powierzchni Ziemi. Ludzie zostają, nie mają środków do życia. Nie mają wody, elektryczności, Internetu, łączności. Nie mogą nawet zadzwonić do swojej rodziny. Facebook jest pełen ogłoszeń o tym, jak ludzie szukają swoich bliskich, którzy przebywali w Mariupolu, w Siewierodoniecku. Od pierwszych dni marca nie ma z nimi żadnego kontaktu. A ludzie tam są. Po prostu nie wiedzą, że od czasu do czasu są "zielone korytarze", że można wyjechać. Ludzie o tym nie wiedzą, po prostu próbują przeżyć. Nie wiem, jak można pomóc, jak można sprawić, by tam poszli. Bo trwają walki, kogo należy wysłać, jeśli jest tam ciągły ostrzał? Ciągłe naloty i ostrzały z powietrza. Tam nie ma już całych domów. Prawdopodobnie konieczne jest zaangażowanie społeczności światowej w zatrzymaniu tych walk na jakiś czas, aby mogły pomóc ludziom wydostać się. Odnaleźć ich. Ludzie pod gruzami, ludzie w schronach bombowych w strasznych warunkach, bez jedzenia, bez wody, bez ciepła. Dlatego bardzo modlę się za Ukrainę, aby jak najszybciej skończyło się to, co się tam dzieje i żeby ludzie mogli wrócić do spokojnego życia.   

M.Cz. Pierwsza część podróży odbyła się z Kijowa do Lwowa.  Miałyście nadzieję, że zamieszkacie we Lwowie przez kilka dni, a potem powrócić do Kijowa.

O.P. Oczywiście do Kijowa. Nigdzie nie zamierzałem jechać. Myślałem, że to na kilka dni, że to się skończy. Sytuacja się zmieni i będzie można wrócić do domu. Była tam ukochana osoba, zostało tam całe życie. I donikąd nie zamierzałam jechać. Mieszkałyśmy we Lwowie przez jakiś czas czekając na to, że zaraz wrócimy do Kijowa. 

M.Cz. A ile dni mieszkałaś we Lwowie? 

O.P. Mieszkałyśmy we Lwowie przez cztery dni. Nawet na dworcu kolejowym, kiedy czekałyśmy na pociąg, było dużo ludzi, a my stałyśmy wszyscy w jednej ogromnej kolejce przez 13 godzin, wszyscy się zapoznali, zaprzyjaźnili - okazało się, że ludzie natychmiast, po przybyciu z Kijowa, bez opuszczania stacji, natychmiast wsiedli do pociągu do Polski. I mieszkałyśmy we Lwowie przez cztery dni, spodziewałyśmy się, że wszystko się zmieni. Nie mogłam zmusić się do pójścia na stację kolejową i wyjazdu do innego kraju. Po prostu po długich rozmowach z różnymi ludźmi zostałam przekonana, nie wiem, zostałam uniesiona przez falę i przeniesiona tylko do innego kraju. Bardzo chciałam wrócić do Kijowa.

M.Cz. Opowiadasz o tym bardzo spokojnie, że przyjechałeś do Lwowa i spędziłaś cztery dni, a potem wyruszyłaś w dalszą drogę. Ale ponieważ we Lwowie było już wystarczająco dużo uchodźców, z mojego punktu widzenia fakt, że to co przeżyłaś we Lwowie, również nie był normalną podróżą ani wycieczką. Musiałaś dowiedzieć się, co tak naprawdę się dzieje i spróbować znaleźć nową drogę dla siebie i córki w kierunku zachodnim. 

O.P. Nie chciałyśmy jechać na zachód, chciałyśmy wrócić do domu w Kijowie. Ogólnie rzecz biorąc, bardzo kocham Lwów, jest to jedno z moich ulubionych miast. I za każdym razem, gdy przyjeżdżałyśmy, było to święto. To było wielkie szczęście. Potem pozostawały wspaniałe wrażenia po tym mieście. Zawsze ciepło nas przyjmowano. Ale tym razem okazało się, że nie przyjechałyśmy na wycieczkę. Przyjechałyśmy do Lwowa, zatrzymałyśmy się z córką na dworcu kolejowym i po prostu stałyśmy i patrzyłyśmy na ten chaos na naszych oczach. I przez jakiś czas nie wiedziałam, dokąd pójść, dokąd zabrać swoje dziecko. Podeszli do nas wolontariusze, zawieźli nas do centrum administracyjnego, tam nakarmili, pocieszyli, sprawdzili dokumenty. A potem wysłano nas do szkoły. To była szkoła nr 69 we Lwowie, gdzie spędziłyśmy cztery dni. Spałyśmy na podłodze w szkole. Pracownicy szkoły stworzyli nam takie warunki, że będąc w klasie, czułyśmy się całkiem komfortowo. Zapewnili nam wszystko, czego potrzebowaliśmy, dużo się z nami komunikowali, traktowali nas bardzo ciepło. Jestem bardzo wdzięczna mieszkańcom Lwowa i życzliwym ludziom, których spotkaliśmy po drodze. Mieszkałyśmy w Klasa 4-B. Zwykła sala lekcyjna, w której przesuwano biurka, gdzie kładziono dla nas maty na podłodze z sali gimnastycznej. Potem dali nam poduszki, koce. Było nam ciepło i przytulnie.

M.Cz. To twój pierwszy krok w takiej sytuacji awaryjnej — to był początek wojny. A gdyby była normalna wycieczka, którą mógłbyś zrobić ze swoją córką, to oczywiście nie spałbyś na podłodze, na jakiejś macie. Z mojego punktu widzenia, my już rozmawialiśmy o tym, to był pierwszy obraz z tej wojny. Zwykle w filmach fabularnych widzieliśmy wcześniej, że nagle wybuchła wojna, że ​jest alarm, że są jakieś bomby. A ludzie próbowali ratować swoje życie. Ale podczas pierwszego uderzenia wojny, które przytrafiło się wielu uchodźcom, cieszyłeś się po prostu, że masz dach nad głową.

O.P. Tak, oczywiście. 

M.Cz. Że można spać, a ci wolontariusze pomogli. 

O.P. Tak, oni bardzo pomogli.

M.Cz. To był pierwszy krok w takim stanie zagrożenia, pierwsza różnica w stosunku do normalnego stanu, w którym nigdy nie myślałaś spać na podłodze w szkole na jakiejś wycieczce.

O.P. Tak, żyć na podłodze w szkole. We Lwowie w tym czasie były już alarmy powietrzne ogłaszane również w nocy i kilka razy dziennie. Musieliśmy uciekać, ukrywać się w szkolnym schronie. 

M.Cz. Jest też nowe słowo – schron przeciwbombowy. Było w XX wieku. I nagle okazało się, że pierwsze miasto po Kijowie i skorzystać ze schronu przeciw bombowego. To było tak, jakbyś brała udział w filmie, ale to był prawdziwy film, w którym byłaś angażowana we wszystkie przejściach i było pełne zagrożenie. Czułaś, że gra się zaczęła, a stawką jest twoje zdrowie i życie wszystkich ludzi.

O.P. Tak, a przede wszystkim bezpieczeństwo mojego dziecka. 

M.Cz. A fakt, że Julij został w Kijowie, a tu można było tylko kontaktować się telefonicznie. Z mojego punktu widzenia interesujące jest również to, że była wojna, ale dzięki sieci komórkowej ty mogłaś stale kontaktować się ze znajomymi.

O.P. Tak, byliśmy w stałym kontakcie z moją ukochaną osobą i z przyjaciółmi, dziewczynami, które przebywały w Kijowie. Wspieraliśmy się nawzajem. Ktoś wyjeżdżał, ktoś był w drodze. Wszyscy byliśmy w kontakcie, to bardzo ważne, to naprawdę dało siłę, zrozumienie, że jesteśmy razem. I to nas wszystkich połączyło. Osiągnęliśmy nowy poziom komunikacji, nowy poziom relacji, wyższy.

M.Cz. Spędziłaś więc cztery dni korzystając z kawałka podłogi w szkole. 

O.P. Tak, na materacach   do wychowania fizycznego.

M.Cz. Spójrz, jak to brzmi. Że używałaś małego kawałka podłogi w szkole, w klasie. Trudno sobie wyobrazić, że nagle takie miejsce stało się dobre. 

O.P. Tak, schronem, schronieniem. Stało się na jakiś czas naszym domem. I nie chciałyśmy, nie myślałyśmy o tym, że wyjedziemy za granicę. Ponieważ niektórzy wyjeżdżali od razu ze stacji, szli od razu w kierunku pociągów. Chciałyśmy zostać w kraju, chciałyśmy wrócić do Kijowa. Myślałyśmy, że wszystko się zmieni, spodziewałyśmy się tego, śledziłyśmy wiadomości. 

M.Cz. A którego dnia dowiedziałeś się, że nie będzie powrotu do Kijowa?

O.P. Naprawdę wierzę, że tak będzie. 

M.Cz. A we Lwowie? 

O.P. We Lwowie, czwartego dnia, byłyśmy przekonane. Przychodzili ludzie, którzy proponowali jakieś sposoby na opuszczenie Lwowa. Były różne propozycje, były jakieś organizacje. Byli z nami inni ludzie, kobiety, które też chciały wyjechać. Dużo rozmawiałyśmy, a ja sama podjęłam decyzję, że ze względów bezpieczeństwa - przede wszystkim dla mojego dziecka, prawdopodobnie też wyjadę. Dokąd? Ja nie wiedziałam, dokąd. Żeby tylko wyjść, żeby wiedzieć, że mogę spać spokojnie i nie czekać, aż odłamek przeleci nad naszymi głowami, nie wiem, bomba, pocisk. To straszne słowa w naszych czasach. Wypowiadam je, to przerażające. 

M.Cz. Trudno sobie wyobrazić, że po kilku dniach zaczęłyśmy mówić językiem wojny. I bać się tego, co zwykle mogłyśmy zobaczyć tylko w filmach. 

O.P. Weszłyśmy w jakiś surrealistyczny świat, nagle otworzył się przed nami zupełnie inny świat, wywrócony do góry nogami. 

M.Cz. A potem czwartego dnia dowiedziałeś się, że musisz opuścić Ukrainę, opuścić Lwów. 

O.P. Tak, podjęłyśmy decyzję. 

M.Cz. Ja wtedy cały czas pozostawałem w kontakcie z Julijem. On także przekazał ci informacje. A kiedy zapadła decyzja o wyjeździe ze Lwowa do Polski, jakie były dalsze koleje losu?

O.P. Powiedziałyśmy w szkole, że zdecydowałyśmy się jechać dalej, dostałyśmy samochód. Więc nawet nie zapłaciłyśmy za taksówkę. Ludzie traktowali nas bardzo troskliwie, jestem im za to wdzięczna. Przywieziono nas na stację, a potem był to po prostu straszny sen. Ponieważ na stacji było bardzo dużo ludzi, którzy chcieli wyjechać. Pociągi jeździły z kilkugodzinnymi przerwami, stała ogromna kolejka ludzi czekających na pociąg. 

M.Cz. Czy były to tysiące ludzi, a nawet dziesiątki tysięcy? 

O.P. Może, nie wiem. To była ogromna liczba osób w budynku lwowskiego dworca kolejowego. Kolejka przesuwała się bardzo powoli. Myślę, że wiele osób przez to przeszło i wie, o czym mówię. Po chwili weszłyśmy do tunelu. Pociąg znajdował się na piątym torze, to znaczy trzeba było przejść przez cały tunel. Zajęło nam to 13 godzin. To znaczy ten tunel, przez który musisz przejść. 

M.Cz. Między peronami? 

O.P. Tak, wypełniony ludźmi, dosłownie tam było wolne przejście pół metra od ściany, aby ktoś mógł się poruszać - całkowicie pełen ludzi, z dziećmi, z małymi dziećmi, z różnymi zwierzętami - kotami, psami, królikami. Każdy potrzebował pomocy, każdy potrzebował przejścia. Czekałyśmy 13 godzin na następny pociąg. Pociągi odjeżdżały, odjeżdżały, odjeżdżały. Do jednego z nich o drugiej nad ranem wsiadłyśmy. To był taki zwykły elektryczny pociąg z drewnianymi siedzeniami, ale to nie ma znaczenia. Wsiadłyśmy do pociągu, było dużo ludzi i udało nam się dotrzeć do Polski. 

M.Cz. Mówisz dość łatwo, chociaż to wszystko jest bardzo przerażające. Ale wiele osób nie mogło sobie wyobrazić, że można spędzić 13 godzin w dużym tłumie na stojąco. 

O.P. Kiedy na ulicy rozlegają się dźwięki alarmu przeciwlotniczego. I rozumiesz, że nie ma dokąd iść, sytuacja bez wyjścia. 

M.Cz. Tak, ale to jest tunel nadziei, gdzieś na końcu tunelu jest ten pociąg, który zabierze cię i dowiezie do Polski. Ale musisz czekać fizycznie, stojąc na nogach przez 13 godzin, z nadzieją, że następny pociąg zabierze nas do Polski. 

O.P. Nie byłam pewna, czy postępuję właściwie. Były chwile, kiedy pojawiały się wątpliwości, czy postępuję właściwie, co robię? Co ja tu robię, chcę wrócić do domu, chcę do Kijowa. Ale to była po prostu w tym czasie sytuacja bez wyjścia. 

M.Cz. Nawet jeśli chciałaś wrócić do Kijowa, to nie było to możliwe. Wiele osób wyjeżdżało z Kijowa, każdy z nich zmierzał do Polski, na granicę z Polską, do małych miasteczek lub na południe Ukrainy. Ale nadzieja wszystkich wiązała się z tym, że gdyby doszło do walk w stolicy, w Kijowie, to gdzieś w mniejszych miastach lub w Polsce, to tam powinno być bezpiecznie. Według dzisiejszych danych z Kijowa wyjechało prawie dwa miliony ludzi. A potem ponad sto tysięcy ludzi przyjeżdżało do Polski każdego dnia, a jedną ze stu tysięcy osób byłaś ty. A to, o czym mówisz, to była twoja podróż, którą prawie dwa miliony ludzi przebyło do tej pory. A kiedy wsiadłaś do pociągu, ile godzin jechałeś do Polski. To był Przemyśl, prawda? 

O.P. Tak, przyjechałyśmy do Przemyśla.     

M.Cz. Czy to była łatwa droga? 

O.P. Nie, to nie była łatwa droga. Około godziny po wyjechaniu ze Lwowa pociąg zatrzymał się i przez pięć godzin stał gdzieś w polu. To było bardzo trudne w tym momencie.   

M.Cz. Czy to dzień czy noc? 

O.P. To było w nocy, od trzeciej rano do ósmej rano. To był bardzo trudny czas być wtedy w tym pociągu, ponieważ był tam wagon pełen kobiet z dziećmi. 

M.Cz. Ponieważ mężczyznom do sześćdziesiątego roku życia, nie wolno było opuszczać Ukrainy. Byli zatrzymywani przed granicą, nie dopuszczano ich do granicy. I ciemno, i pojawił się bardzo duży strach, wszystko było nieprzewidywalne. W każdej minucie, w każdej godzinie mogło pojawić się jakieś zagrożenie? 

O.P. Tak. Musiałyśmy to przeczekać. Gdzieś w pobliżu była wioska, od czasu do czasu słychać było odgłosy alarmu nalotowego, a my siedziałyśmy w zamkniętym pociągu. I my nie wiedziałyśmy, co nas czeka. Po prostu nie wiedziałyśmy. Dzieci płakały, kobiety płakały. W wagonie były kobiety w ciąży, ktoś źle się czuł. Próbowaliśmy dostać się do maszynisty, naciskaliśmy przycisk. Chcieliśmy jakiegoś połączenia. Ogólnie rzecz biorąc, był to jakiś chaos, strach, nagromadzony, horror po prostu. 

M.Cz. Kiedy pociąg był zatrzymany w nocy poza miastem, czy światło było wyłączone w pociągu, czy włączone?

O.P. Światła były włączone w pociągu, tak.   

M.Cz. Czy było tyle ludzi, ilu było miejsc?  

O.P. Nie, więcej. Siedzieli też w przejściach. Takie dorosłe dzieci i młodzież umieszczano w przejściu, na plecakach, na walizkach. Zmieniałyśmy się, sama wstałam, ustąpiłam miejsca dzieciom, bo siedzieć cały czas pochylona, gdy mają kolana nad głowami - rozumiem to dziecko, chce trochę odpocząć. 

M.Cz. I w tym momencie nikt nie wiedział, ile godzin przyjdzie wam stać gdzieś w polu.   

O.P. Nie, nie wiedział. Okazało się, że było to około pięciu godzin.   

M.Cz. Pięć godzin, to już prawie o świcie, a potem pociąg zaczął się posuwać?

O.P. Gdzieś tak za pięć ósma pociąg ruszył, a my zaczęliśmy powoli, z przystankami, poruszać się w kierunku Polski. Z postojami, ale przynajmniej jechałyśmy. Bo kiedy pociąg jedzie, jest pewna nadzieja. A kiedy pociąg się zatrzymuje ... 

M.Cz. Znowu wątpliwości?   

O.P. Wątpliwości.   

M.Cz. A potem, kiedy przejechałaś przez granicę?   

O.P. Powiedziano nam, żebyśmy poczekali jeszcze trzy godziny, ale tam te trzy godziny nie były już oczekiwaniem.

M.Cz. Trzy godziny to jak jakieś kilka minut.   

O.P. Tak, po tym wszystkim, na co czekaliśmy, było trochę i była nadzieja, nawet pewność, że mimo wszystko jesteśmy bezpieczni w Polsce.   

M.Cz. A potem, kiedy przyjechałaś na dworzec do Przemyśla, co się stało? 

O.P. W Przemyślu był punkt dla takich jak my uchodźców, obywateli Ukrainy, którzy wyjechali, wszystko tam było dla nas zapewnione. Można było iść pod prysznic, były wszystkie niezbędne produkty higieniczne, pasty do zębów, szczoteczki do zębów, szampony, wszystko czego potrzeba było, aby dojść do siebie po długiej podróży. To było bardzo miłe. Był też punkt, aby coś zjeść, napić się kawy, oferowano nam kanapki, mogliśmy się zrelaksować.

M.Cz. To był szósty dzień twojej podróży?   

O.P. To był siódmy dzień naszej podróży, jeśli policzyć te cztery dni we Lwowie. Ale nadal uważam te dni jako podróż, że byliśmy w drodze.  

M.Cz. To był postój związany z czekaniem.   

O.P. To była przerwa, tak. To było niepokojące, niezrozumiałe, pomimo wszystkich warunków, jakie stworzono w szkole.   

M.Cz. A potem utrzymywałaś kontakt z Julijem, ja także utrzymywałem kontakt z Julijem.   

O.P. Tak, utrzymywałam kontakt.   

M.Cz. Mieliśmy się spotkać w Warszawie.   

O.P. Tak, my jechałyśmy z Przemyśla.  

M.Cz. Polski nie znałaś, to pierwszy raz tak trudna wycieczka, bardzo trudny czas.   

O.P. Tak, pierwszy raz, nie byłam wcześniej.  

M.Cz. A potem dostałem informację, że wsiadłaś do pociągu do Poznania. 

O.P. Nie wsiadłam, po prostu nas tam umieszczono. Zostaliśmy tam porwani przez falę. A potem usiadłem, tak, na podłodze. Usiedliśmy w przedziale bagażowym na podłodze, zaproponowano nam koce, przykryliśmy się kocami, płaszczami, kto co miał. Potem były już miejsca, było łatwiej. Ale nie wiedziałyśmy jeszcze, dokąd zmierzamy. 

M.Cz. Czyli nie wiedziałaś jeszcze, że jedziesz do Poznania? 

O.P. Wiedziałem, że jadę do Poznania, ale nie wiedziałem, co dalej. 

M.Cz. Czy telefon komórkowy działał? Julij powiedział mi, że wysiadłyście na Dworcu Głównym w Poznaniu. Julij zapytał wtedy, czy jechać do Warszawy, odpowiedziałem, że nie, bo Poznań 100 km bliżej.

O.P. Zostało nam pięć minut do odjazdu pociągu, prawie już wsiadłyśmy do pociągu do Warszawy.

M.Cz. Zatrzymaliśmy cię, Julij utrzymywał z nami kontakt przez te wszystkie dni. A potem dostaliśmy piękne zdjęcie, na którym czekacie na peronie Dworca Głównego. Z Torunia to dwie godziny jazdy. I wtedy ta podróż zakończyła się w Poznaniu. A teraz mieszkamy razem w Toruniu. Widziałaś już jak wygląda miasto. 

O.P. Piękne miasto. 

M.Cz. Śledzimy informacje i pozostajemy z nadzieją, że po tym wszystkim to szaleństwo się skończy. To szaleństwo. Bardzo czekamy, że będzie zwycięstwo, czekamy, chcemy, żeby Ukraina była spokojna, żeby znów świeciło nad nią spokojne słońce. Żeby odbudować wszystko co zostało zniszczone i żyć we własnym kraju. Teraz możesz tu żyć spokojnie, dopóki wszystko się nie uspokoi. Myślę, że wszyscy w Polsce witają Was serdecznie. 

O.P. Tak, Polska otworzyła przed nami swoje drzwi i swoje serca. Jesteśmy bardzo wdzięczni, zrobiło to na mnie ogromne wrażenie, jak ciepło ludzie zareagowali, dosłownie od pierwszych stacji, kiedy byliśmy jeszcze w pociągu, wręczano nam torby z jedzeniem. Oznacza to, że ludzie po prostu się zebrali sami. Karmiono nas dalej, widzieliśmy, jak bardzo ludzie traktują nasze kłopoty tak, jakby były ich własnymi. Jak ciepło przyjęli, zaakceptowali. Jesteście naszymi przyjaciółmi, których nie znaliśmy i których spotkaliśmy z powodu tej sytuacji. 

M.Cz. Dziesięć czy dwanaście lat temu, dzięki mojemu zawodowi, często latałem do Kijowa, a tam byłem zapraszany na warsztaty fotograficzne, wygłaszałem też wykłady o fotografii i sztuce fotografii. I oczywiście pojechałem tam z aparatem, a przyjaciele pokazali mi Kijów. To było przed Majdanem, więc ten Kijów nie został jeszcze zniszczony, nie było walk, które następnie miały miejsce w centrum. A potem zrobiłem ponad sto panoram i różnych zdjęć. Dawno nie jeździłem już do Kijowa, po Majdanie już nigdy nie pojechałem do Kijowa, ale w mojej pamięci Kijów pozostał wspaniałym pięknym miastem. Zawsze byłem zaskoczony, że w centrum miasta były setki lub tysiące młodych ludzi, są bardzo otwarci. Zawsze prowadzili życie należące do młodych ludzi, było bardzo głośno, wszędzie było dużo ludzi. Pamiętam taki Kijów. Teraz, aby pokazać, jaki Kijów pamiętamy, organizujemy razem z Jadwigą w naszej „Galerii 21 wieku” wystawę. To będzie wirtualna wystawa. A ponieważ jesteś mieszkanką Kijowa, postanowiliśmy również dodać twój punkt widzenia. Ty fotografowałaś miejsca które kochasz, gdzie czułaś się dobrze. Na tej wystawie będzie trzech autorów. To będę ja, to będzie Jadwiga i twoje zdjęcia. Mieliśmy taki pomysł, kiedy patrzyliśmy na to, jak teraz wyglądają miasta Ukrainy, że są bardzo poważnie zniszczone po bombardowaniach i ostrzałach. Jeśli weźmiemy wszystkich, którzy są teraz w Polsce, którzy będą mogli zobaczyć naszą wirtualną wystawę, chciałbym pokazać wielki piękny Kijów, który zapamiętałem, i Jadwiga, moja żona, również go zapamiętała. Kijów, który ty pamiętasz i z którego wyjechałaś. A dzięki sieciom społecznościowym, w których przechowywane są Twoje zdjęcia, będziemy mogli zaprezentować obraz Kijowa, który pozostał w naszej pamięci. Fotografie wykonaliśmy naszymi aparatami fotograficznymi i smartfonami. Są one wydobyte z naszej pamięci, z naszych komputerów i pokażemy na naszej wspólnej wystawie, Kijów, który zapamiętaliśmy. Lena, co chciałabyś powiedzieć tym osobom, które będą odwiedzały naszą wystawę w wirtualnej galerii, wysłuchają naszej rozmowy, która zostanie tam przedstawiona, Co byś chciała na koniec powiedzieć wszystkim tym, którzy będą oglądać zarówno Twoje, jak i nasze fotografie i dowiedzą się, jakie wydarzenia miały dwukrotnie miejsce w twoim życiu. Pierwsze było wtedy, gdy musiałeś opuścić wschodnią część Ukrainy, a potem w ciągu kilku godzin, musiałeś podjąć decyzję, żeby opuścić po raz drugi działania wojenne i wyjechać z drugiego miejsca, które kochałaś, gdzie pracowałaś – Kijów. Co chciałbyś powiedzieć tym, którzy będą uczestniczyć w wystawie i oglądać naszą rozmowę? 

O.P. Musimy pielęgnować pokój. Módlcie się za Ukrainę, za jej mieszkańców. To piękny kraj. A Kijów to piękne miasto, słoneczne, ciepłe, które dla wszystkich otwiera ramiona. Ciężko. 

M.Cz. Żeby był pokój, żeby ludzie mogli żyć tak, jak chcą, a nie żeby uciekali od czegoś przerażającego, strasznego i niepewnego. 

O.P. Tak, wojna jest bardzo przerażająca.

M.Cz. Mam nadzieję, że wszystkie osoby, które odwiedzą wystawę, ucieszą się widząc Kijów, który pamiętamy. Zapamiętaliśmy go wcześniej, w latach 2009-2010. A Kijów, który Elena zapamiętała, jest miastem jej ostatnich lat, w którym mieszkała, chodziła, filmowała. A te obrazy pamięci, możemy powiedzieć, będą jej Kijowem, który pamięta i który cieszył ją na co dzień. Zapraszamy wszystkich na wystawę! Dziękuję bardzo i do widzenia.